Co to jest niegodność dziedziczenia?

Niegodność dziedziczenia jest narzędziem, które pozwala reagować na nieetyczne zachowania spadkobiercy i oznacza odsunięcie od dziedziczenia osób, których zachowania w stosunku do spadkodawcy można ocenić jako karygodne. W tym sensie zmierza do analogicznego celu, co wydziedziczenie, które możliwe jest jednak za życia spadkodawcy. W stanach faktycznych, w których splot okoliczności uniemożliwił dokonanie wydziedziczenia spadkobiercy przez spadkodawcę (np. spadkodawca nosił się z tym zamiarem, ale nie zdążył uczynić tego przed śmiercią, bądź znajdował się w bardzo złym stanie zdrowia) można domagać się uznania spadkobiercy za niegodnego.

Powody uznania za niegodnego dziedziczenia

Wśród przesłanek uznania przez sąd za niegodnego dziedziczenia wyróżnia się:

1. dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy

2. nakłonienie podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu względnie przeszkodzenie spadkodawcy w powyższy sposób w dokonaniu tych czynności

3. umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu, jego podrobienie, przerobienie albo skorzystanie z tak spreparowanego dokumentu.

Wymienione powody stanowiły do niedawna wyłączne podstawy umożliwiające uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia.

Ustawodawca zdecydował o potrzebie rozszerzenia przepisu o inne stany faktyczne, które powszechnie uważane są za moralnie naganne. W ten sposób od dnia 15 listopada 2023 r. katalog przyczyn uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia powiększył się o kolejne dwie podstawy:

1. uporczywe uchylanie się przez spadkobiercę od wykonywania względem spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego

2. uporczywe uchylanie się przez spadkobiercę od wykonywania względem spadkodawcy obowiązku pieczy.

Niepłacenie alimentów na rzecz spadkodawcy jako podstawa niegodności dziedziczenia

Podstawa ta dotyczy obowiązku alimentacyjnego, który ciąży na spadkobiercy w stosunku do spadkodawcy. Obowiązek ten nie może istnieć hipotetycznie, lecz powinien wynikać z wyroku sądu, ugody lub umowy stron. Zatem spadkobierca powinien łożyć na rzecz spadkodawcy określoną kwotę alimentów, jednak nie wywiązuje się z tego obowiązku, mimo odpowiednich możliwości majątkowych i zarobkowych. Warto przy tym wskazać, że unikanie dostarczania środków utrzymania może jednocześnie wyczerpywać znamiona przestępstwa niealimentacji (art. 209 kodeksu karnego). Brak skazania za przestępstwo niealimentacji nie wyklucza jednak uznania spadkobiercy za niegodnego. Uchylanie się od łożenia alimentów na rzecz spadkodawcy dotyczy sytuacji, gdy zachowanie spadkobiercy można określić jako powtarzalne, nacechowane złą wolą.  

Uchylanie się od obowiązku sprawowania opieki jako podstawa niegodności dziedziczenia

Niewłaściwe zachowanie w stosunku do spadkodawcy może dotykać sfery stosunków osobistych, między spadkobiercą a spadkodawcą. Druga z wprowadzonych podstaw stwarza możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego, gdy ten uchyla się od obowiązku wykonywania pieczy nad spadkodawcą. Również na tym gruncie zachowanie spadkobiercy powinna cechować uporczywość. Znowelizowany przepis zawiera katalog przykładowych stanów faktycznych, w których na spadkobiercy spoczywa obowiązek pieczy nad spadkodawcą wskazując, że może wynikać on z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku pomocy, obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka. Nowa przesłanka sięga zatem do instytucji prawa rodzinnego. Niemniej jednak na gruncie nowego przepisu będzie istniała również możliwość wydziedziczenia osób niespokrewnionych ze spadkodawcą. Chodzi tu w szczególności o częste przypadki zaniedbań ze strony faktycznych opiekunów. Jest to ważna zmiana z perspektywy bliskich zmarłego, którzy w razie dokonania rozporządzenia testamentowego na rzecz np. osoby spoza rodziny, która w zamian za opiekę otrzymuje w spadku dom czy mieszkanie będą dysponowały narzędziem odsunięcia jej od dziedziczenia z powodu zaniedbań w opiece. Spadkodawca za życia może bowiem nie mieć już możliwości zareagowania.

Każda z wyżej wymienionych przyczyn stanowi samodzielną przesłankę do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia i może zostać podniesiona w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

O tym, jak przeprowadzić formalności spadkowe pisaliśmy wcześniej tutaj:

Jak przeprowadzić spadek po rodzicach? Formalności krok po kroku.

Adwokaci SZ&P Adwokaci Szczurek Szewczyk-Stępień w Krakowie doradzają klientom w zakresie szeroko rozumianego prawa spadkowego. Nasze doradztwo dotyczy zarówno wydziedziczenia, zachowku, testamentów jak również prowadzenia postępowań i sporów sądowych dotyczących spadków i wszelkich roszczeń związanych z dziedziczeniem. Jeżeli masz jakiekolwiek pytania związane z prawem spadkowym, zachęcamy do kontaktu!