Przyszły spadkodawca, który jest zdecydowany rozrządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci może uczynić to poprzez spisanie testamentu. Jest to dokument o szczególnym znaczeniu, gdyż wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci testatora. Doniosłą konsekwencją powyższego jest to, że osoba, która sporządziła testament nie będzie miała możliwości jego poprawienia w sytuacji, gdyby okazał się nieskuteczny. W takim przypadku do dziedziczenia, zamiast osób powołanych przez testatora, dochodzą bliscy wskazani przez ustawę.

Prawo spadkowe przewiduje trzy rodzaje testamentów: własnoręczny, notarialny oraz allograficzny. Wszystkie spośród powyższych sposobów są formami rozrządzeń na wypadek śmierci równorzędnymi względem siebie i stanowią zamknięty katalog testamentów zwykłych.

Testamenty allograficzne są spotykane sporadycznie, a ich znaczenie maleje z roku na rok. W uproszczeniu można powiedzieć, że jest to ustne oświadczenie woli testatora, złożone w obecności dwóch świadków oraz określonego urzędnika (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu, sekretarza gminy, kierownika urzędu stanu cywilnego). Za sporządzenie testamentu allograficznego pobierana jest opłata skarbowa w wysokości 22 złotych. Coraz rzadsze korzystanie z tej formy testamentu powoduje, że organom administracji brak doświadczenia w ich sporządzeniu, a to przekłada się na pojawiające się uchybienia formalnoprawne wpływające na ich ważność. Świadczą o tym sprawy sądowe, jak np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 maja 2019 r., VI ACa 96/18, w którym stwierdzono nieważność testamentu allograficznego sporządzonego przed sołtysem. Z tego względu bezpieczniejszą formą jest sporządzenie testamentu notarialnego, który przygotowywany jest przez profesjonalistę.

Testament notarialny to forma pisemnego rozporządzenia na wypadek śmierci. Dokument jest spisywany i odczytywany w kancelarii notarialnej w obecności przyszłego spadkodawcy. Koszt sporządzenia testamentu notarialnego jest uzależniony od miejsca jego sporządzenia, pory dnia, a także stopnia jego złożoności, np. tego czy zawiera wydziedziczenie osób bliskich i waha się w granicach od ok. 50 złotych do 500 złotych. Notariusz potwierdza tożsamość osoby sporządzającej testament oraz ocenia, czy ma ona zachowaną zdolność do świadomego i swobodnego wyrażenia woli i podjęcia decyzji. Ocena stanu umysłowego spadkodawcy przez notariusza powoduje, że testamenty notarialne powszechnie uznawane są za trudniejsze do podważenia. Należy jednak pamiętać, że ważność testamentu notarialnego również może zostać zakwestionowana. Notariusz będzie wówczas przesłuchiwany w charakterze świadka co do stanu poczytalności spadkodawcy w chwili sporządzania testamentu. Przekonanie notariusza o prawidłowym stanie umysłowym spadkodawcy nie jest jednak dla sądu wiążące. Wartość tego dowodu polega na tym, że składający zeznania jest osobą godną zaufania jako osoba postronna i urzędowa, jednak zeznania tego świadka podlegają ogólnym zasadom co do ich oceny. W celu ustalenia stanu świadomości testatora w chwili sporządzenia testamentu zwykle przeprowadza się dowód z opinii biegłego. Ponieważ dowód ten przeprowadza się już po jego śmierci – biegły stawia diagnozę w oparciu o udostępnioną mu dokumentację medyczną oraz zeznania świadków i uczestników postępowania, którzy mieli kontakt ze spadkodawcą, w szczególności w chwili wyrażania woli. Tak więc nawet sporządzenie testamentu w formie notarialnej nie daje gwarancji niepodważalności testamentu, a jedynie zmniejsza skuteczność takiego zarzutu.

Czy trzeba zatem udać się do notariusza, aby sporządzić ważny i skuteczny testament? Sporządzenie testamentu u notariusza nie jest koniecznością. Oczywiście pomoc notariusza w sporządzeniu testamentu pozwala uniknąć nieprecyzyjnych lub nieważnych postanowień i zwiększa trudność w jego obaleniu. Jednak w przypadku prostych rozporządzeń równie dobrze możemy samodzielnie spisać testament czyli wybrać formę tzw. testamentu własnoręcznego (holograficznego). Jest to najprostsza forma rozporządzenia na wypadek śmierci. Jego sporządzenie nie wymaga ani obecności świadków, ani obecności tzw. osób urzędowych, nie wiąże się również z żadnymi kosztami. Możliwość sporządzenia testamentu własnoręcznego uzależniona jest jedynie od posiadania umiejętności czytania i pisania. Dodatkowo kluczowym jest, aby testament własnoręczny spełniał następujące trzy warunki.

Po pierwsze prawidłowe sporządzenie testamentu własnoręcznego wymaga dla swej ważności tego, aby testator w całości spisał dokument pismem ręcznym. Istotne jest to, aby żaden fragment tekstu nie był sporządzony na komputerze lub maszynie, co czyniłoby testament nieważnym. Tekst może zostać spisany na papierze, ale równie dobrze może być to inny materiał. Testatora nie ogranicza także wybór przyborów do pisania. Choć brzmi to abstrakcyjnie to dla przykładu należy powiedzieć, że testament spisany szminką na lustrze byłby w pełni skuteczny i ważny, w przeciwieństwie do tekstu przygotowanego i wydrukowanego na komputerze, a jedynie podpisanego własnoręcznie. Oczywiście tekst musi zostać spisany czytelnie, tak aby możliwym było odtworzenie jego treści. Jeśli testament objętościowo zajmuje kilka kartek to dobrze byłoby zadbać o uporządkowanie ich kolejności np. poprzez nadanie numeracji stron. Brak numeracji stron nie dyskwalifikuje jednak testamentu z punktu widzenia jego ważności.

Po drugie testament własnoręczny musi zostać podpisany imieniem i nazwiskiem spadkodawcy. Podpisanie się jedynie nazwiskiem byłoby wystarczające tylko wówczas, gdyby treść testamentu pozwalała w sposób niewątpliwy zidentyfikować autora testamentu. Przy zastrzeżeniu powyższego za ważny może być uznany też testament podpisany pseudonimem. Aby wyeliminować możliwe niedopowiedzenia i wątpliwości najbezpieczniej, aby podpis zawierał pełne dane. Podpisem nie są inicjały lub parafka. Prawo nie określa, w którym miejscu powinien znaleźć się podpis, jednak przyjmuje się, że umieszcza się go pod tekstem dokonanych rozrządzeń. Dopisanie dalszego tekstu poniżej podpisu testatora wymaga złożenia kolejnego podpisu.

Po trzecie testament musi być opatrzony datą. Wymóg ten ma służyć temu, aby stwierdzić, czy spadkodawca w chwili sporządzania testamentu miał zdolność testowania, w jakiej kolejności sporządzał testamenty i jaka jest wzajemna relacja między nimi. Jeżeli jednak brak daty nie powoduje wątpliwości co do tych okoliczności to brak daty nie będzie powodował nieważności testamentu. Oznaczenie daty powinno zawierać dzień, miesiąc oraz rok. Data może zostać umieszczona na początku lub na końcu dokumentu.

Podsumowując, dla ważnego sporządzenia testamentu własnoręcznego wystarczającym jest, aby testator czyli osoba sporządzająca testament w całości spisała go pismem ręcznym, podpisała oraz opatrzyła datą. Jeśli testator nie chce ponosić kosztów związanych ze sporządzeniem testamentu może bez problemu skorzystać z formy testamentu własnoręcznego, który ma taką samą moc jak jego odpowiednik sporządzony przez notariusza.

Mamy nadzieję, że artykuł pomógł Państwu w podjęciu decyzji, czy i w jakiej formie sporządzić testament. Jeśli nurtują Państwa jeszcze inne kwestie z zakresu dziedziczenia lub potrzebujecie Państwo pomocy w sprawnym przeprowadzeniu postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, zapraszamy do zapoznania się z ofertą kancelarii dotyczącą spraw spadkowych: https://adwokat-krakow.com/prawo-spadkowe-krakow/