Człowiek przez całe swoje życie gromadzi rożnego rodzaju dobra, w związku z tym już starożytni Rzymianie dostrzegli potrzebę ukształtowania instytucji zwanej testamentem, tworząc podstawy prawa spadkowego.

Zgodnie z przyjętą definicją na gruncie prawa polskiego testamentem nazywamy  sposób rozrządzenia własnym majątkiem na wypadek śmierci. Ze względu na formę wyróżniamy ich dwa rodzaje:

• testamenty zwykłe: własnoręczne, notarialne, allograficzne
• testamenty szczególne: ustne, podróżne, wojskowe.

Charakterystyczne cechy testamentu to: zakaz sporządzania testamentów wspólnych, odwołalność, wymóg zdolności testowania oraz brak wad oświadczeń woli. Co to właściwie oznacza?

Zakaz sporządzania testamentów wspólnych zabrania tworzenia testamentu zawierającego wolę więcej niż jednej osoby.

Odwołalność polega na tym, że w dowolnej chwili spadkodawca może odwołać sporządzony testament.

Zdolność testowania oznacza, że może zostać sporządzony tylko przez osobę, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Zatem taką, która może dokonywać czynności prawnych we własnym imieniu. W Polsce jest to osoba, która jest pełnoletnia.

Ostatnią cechą jest brak wad oświadczeń, tzn. nie może zostać sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome myślenie albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu to nie sporządziłby testamentu
• pod wpływem groźby

W tym artykule uwagę poświęcimy testamentowi ustnemu, który należy do szczególnego rodzaju.

Szczególne testamenty, z których możemy skorzystać w szczególnych okolicznościach, aby móc z nich skorzystać. W przypadku testamentu ustnego są to:

• Obawa rychłej śmierci spadkodawcy
• Brak możliwości zachowania zwykłej formy

Należy zaznaczyć, że wystarczy wystąpienie jednej z okoliczności, nie muszą one występować razem.

Znając przesłanki powinniśmy zastanowić się czy w danym przypadku (stanie faktycznym) jesteśmy w stanie zastosować jedną z nich.

Obawa rychłej śmierci jest odczuciem, że może nastąpić jego bliski zgon. Jak to rozumieć?

• Subiektywnie – o spełnieniu przesądza samo odczucie spadkodawcy (np. lęk przed śmiercią)
• Obiektywnie – o spełnieniu przesądzają obiektywne okoliczności, tzn. każda przyczyna, która zgodnie z doświadczeniem życiowym i aktualnym stanem wiedzy medycznej może bezpośrednio prowadzić do bliskiej śmierci (np. nagłe pogorszenie zdrowia, niebezpieczna diagnoza lekarska)

Obecnie w orzecznictwie przeważa koncepcja obiektywna, ale  stan psychiczny spadkodawcy nie może zostać całkowicie pozbawiony znaczenia. Nie powinien być czynnikiem decydującym ze względu na możliwe urojenia dotyczące rychłej śmierci będące niczym nieumotywowane.

Stan ten musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu, nie znajdzie tu zastosowania przypadek gdy po sporządzeniu testamentu spadkodawca popełni samobójstwo, zginie w wypadku itd..

Natomiast brak możliwości zachowania zwykłej formy testamentu oznacza, że jest niedostępne dla spadkodawcy.

Przyczyna mogą być zjawiska zewnętrzne, niezależne od zachowania spadkodawcy ale również związane z jego osobą. Do pierwszych z nich zaliczymy np. przerwę w  komunikacji, epidemie, działania wojenne. Zjawiskami związanymi z osobą spadkodawcy będą np. odizolowanie, stan zdrowia uniemożliwiający poruszanie się.

Może się zdarzyć ,że nieprawidłowo sporządzony testament allograficzny  zamieni się w ważny testamenty ustny.

Posiadając wiedzę kiedy można sporządzić wyżej wymieniony testament, powinniśmy poświęcić uwagę jak go właściwie sporządzić. Jak spadkodawca powinien wyrazić swoją wolę? Kogo obecność jest wymagana? Kto może być świadkiem? Ilu musi być świadków?

Jak sama nazwa wskazuje testator powinien wyrazić swoją ostatnia wolę ustnie. Wymogi te spełnione są również w przypadku, gdy wola zostanie wyrażona powszechnie znanymi znakami lub gestami (nie mogą one budzić wątpliwości, muszą zostać prawidłowo zrozumiane przez wszystkich świadków). Zatem z tego testamentu mogą skorzystać również osoby głuche lub nieme.

Prawidłowe sporządzenie testamentu ustnego wymaga obecności 3 świadków, w obecności których testator złoży oświadczenie woli. Obecnych osób przy sporządzaniu testamentu może być więcej, jednak nie może być ich mniej niż wymienione w przepisie 3 osoby. W dodatku świadkowie oprócz tego, że muszą być obecni cały czas trwający wyrażanie ostatniej woli, muszą również mieć świadomość, że spadkodawca w ich obecności sporządza testament.

Kolejnym pytaniem na jakie musimy odpowiedzieć jest „Kto może być świadkiem testamentu ustnego?”. W odpowiedzi na to pytanie przychodzi z pomocą nam treść art. 956 i art. 957 k.c.. Zgodnie z art. 956 którym nie może być świadkiem osoba która:

• Nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych
• Jest niewidoma, głucha lub niema
• Nie może czytać i pisać
• Nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament
• Była prawomocnie skazana wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania

Kolejne wyliczenie z art. 957 k.c. wskazuje, że nie może to być osoba, dla której została przewidziana korzyść w testamencie, nie mogą to być również jej krewni, powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Znając odpowiedzi na powyższe pytania należy odnieść się do stwierdzenia treści testamentu. Na gruncie przepisów k.c. wyróżniamy dwa sposoby:

• Jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie
• W przypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przez sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

W obydwy przypadkach bardzo ważną rolę odgrywają wyszczególnione w przepisach terminy. W pierwszym przypadku na stwierdzenie treści testamentu mamy rok od jego złożenia, zaś w drugim sześć miesięcy.  W odrębnym przypadku testament nie będzie skuteczny.

Kolejnym ważnym aspektem jest forma w jakiej musi zostać sporządzone ostatnie rozrządzenie majątkiem spadkodawcy.

Pismo  zawierające ostatnie oświadczenie woli musi zostać spisane w jednym piśmie i oprócz tego musi zawierać:

• Miejsce i datę jego sporządzenia
• Miejsce i datę złożenia oświadczenia przez testatora

Niepodanie lub błędne podanie daty lub miejsca narusza formę i powoduje nieważność testamentu.

Sporządzając testament szczególny nie można, że testament ten traci moc z upływem szczęściu miesięcy od ustania okoliczności, która go uzasadnia.

Podsumowując, aby zastosować testament ustny muszą zajść wymienione okoliczności. Bardzo ważna jest również jego forma i czas po którym testament ustny traci moc. Zanim zdecydujemy się na skorzystanie z tej szczególnej formy, należy się zastanowić czy nie możemy sporządzić go w zwykłej formie.

Jeżeli masz jakieś pytania lub wątpliwości związane ze testamentem lub innego rodzaju sprawą spadkową, warto zasięgnąć porady dobrego adwokata. Kancelaria Adwokacka SZ&P Adwokaci Szczurek Szewczyk-Stępień doradza w sprawach spadkowych oraz reprezentuje klientów w sporach sądowych związanych z dziedziczeniem.

Szczegóły dotyczące oferty Kancelarii w zakresie prawa spadkowego można znaleźć pod linkiem: https://adwokat-krakow.com/prawo-spadkowe-krakow/

Zachęcamy również do zapoznania się z całością usług oferowanych przez zespół adwokatów naszej Kancelarii SZ&P Adwokaci Szczurek Szewczyk-Stępień w Krakowie: https://adwokat-krakow.com